zondag 22 juli 2012

M'n voornaam

Mijn voornaam komt niet heel erg veel voor. 248 keer als eerste naam van een man in 2010, 70 keer als eerste naam van een vrouw. Daarnaast nog 100 respectievelijk 10 keer als volgnaam.. Het Meertens-instituut laat in de voornamenbank mooi zien hoe het met de spreiding door Nederland is, de verhouding man/vrouw (Aike is zowel een mannen- als een vrouwennaam), de spreiding door de tijd over de periode 1880-2011 van zowel 'Aike' als eerste naam dan wel als volgnaam.
Het blijkt dus dat mijn naam door de jaren heen zo ongeveer even populair blijft. Met pieken en dalen,dat wel, maar die pieken en dalen lijken gekoppeld te zijn aan generaties. Zoals ik vernoemd ben naar mijn opa lijkt dat veel meer het geval. De herkomst is ook in 2010 nog duidelijk te zien: de naam komt zeker percentagegewijs het meest voor in de gemeenten Bellingwedde, Vlagtwedde en Onstwedde (tegenwoordig heet Onstwedde Stadskanaal).

http://www.meertens.knaw.nl/nvb/verspreiding/relatief/man/eerstenaam/Aike#data


Wat je dan ook nog ziet is een klein verspreidingspiekje in zuid-Limburg, wat zich laat verklaren door de trek naar de mijnen in de jaren '20. De dragers van de naam hebben hun roots in Westerwolde. Even kijken in Genlias (ik zou misschien wiewaswie moeten gebruiken, maar ja ...) laat zien dat tussen 1925 en 1928 Aike van der Ploeg (opa) en Aike Hilvers voorkomen. Mijn opa en zijn voorgeslacht komen uit Westerwolde en aangrenzend Drenthe,  de naam Hilvers komt in 1947 voornamelijk voor in Drenthe volgens de Nederlandse Familienamenbank van het Meertens-instituut.

Ook Terschelling kent een Aike-piek. Voor zover ik weet geen familie, maar het is wel prettig om je naam pontificaal op haringkraam Aike van Aike te zien staan wanneer je met de boot aankomt.

http://www.flickr.com/photos/dondersteen/2542851942/


Oh ja, de voornamenbank geeft ook nog een verklaring voor mijn naam: Vooral Friese naam. Het is mogelijk dat deze naam als verkorting van Adrianus ontstaan is, maar vooral in Friesland en Groningen is een afleiding van namen met de Germaanse stam agi- (zie eg- en vergelijk Age) of van namen met Adel- (zie adel- en vergelijk Ade) het meest waarschijnlijk. In de 17e eeuw werd de naam verlatijnst tot Aienius of Aikenius

En vandaag 10 juli 2015 komt Rienk in de jachthaven bij de Prinsentuin in Leeuwarden een boot tegen:

Foto: Rienk Jonker

zaterdag 21 juli 2012

Slag bij Jipsinghuizen

Gisteravond kwam ik in het Dagblad van het Noorden, dat ik af en toe in de bibliotheek van Oude Pekela lees, een artikeltje tegen over de Slag bij Jipsinghuizen. Heiligerlee, ja, bekend (ook die van 1536), Jemmingen weet ik ook, Tachtigjarige Oorlog werd mij op school geleerd. Op 28 augustus Bommen Berend vieren, ja, weet ik ook (Gronings Ontzet). De Slag bij Jipsinghuizen wist ik echter niets van.
 Jipsinghuizen ligt in Westerwolde, niet ver van Bourtange. Het is een klein dorpje, samen met het zo ongeveer er aan vast liggende Plaggenborg heeft het iets meer dan 150 inwoners. Dus, vandaag naar Jipsinghuizen (Jipsenhoez'n zeg ik zelf eigenlijk). Wat tref je daar dan aan. Tja, een gedenksteen, met opschrift.



Het opschrift luidt:

Slag bij Jipsinghuizen
26 september 1665
Keerpunt in de Eerste Munsterse Oorlog 1665-1666

Den 20 derselver maendt (september 1665) sijn de Biscooplijcke volckeren des
morgens uit westphalen over 't moeras tussen Haren en 't Closter ter Apel gelegen,
op 't Clooster voorschreven ende des nademiddaghs over 't moeras tusschen
Walchum und Sellengen in 't gesichte der Boertangers gekomen en hebben haer eerst
in dorp Sellingen, maer korts daer aen in 't gebuijrscap Jipsen Huijsen neder geset, en
maeckten daer op toe een pas over 't moeras. Den 26 sijn de volckeren voorgemelt
omtrent achttienhondert men sterck van de onse onder 't commande van de heer
Ham, Capetein van de Guardes van Groeningen en Omlanden, sterck tusschen de
vijf en ses hondert man te voet en tusschen de 70 en 80 te paerde tot Jipsenhuisen
geslagen, soodat sij den selven dagh weder over haer moerighe pas nae Walchum de
vlucht hebben moeten nemen en Westerwolde wederom verlaten, achterlatende so
dden, gevangen, als gequetsten na gissigh omtren t300 man sijnde van ons kant
gevangen gebleven 17 man, weinigh of geen dooden; onder haer ghevangenen sijn
geweest 2 Capeteins en een Luitenant met enighe mindere officirs. Voorts nae 't
verlaten is de pas van de militie uit Boertanghe, als mede 't Clooster ter Apel in
bewaeringhe genomen ende haer gemaeckte Brughe in den brandt gestooken.

Naar kapitein Gajus van Jeltinga – 1674

Volgens overlevering werden de doden hier ter plaatse bijgezet in een massagraf
welke in de volksmond sindsdien als “Bisschopskerkhof” in de herinnering is
gebleven.

Dus, als ik het zo lees kwam Bernhard van Galen, toenmalig bisschop van Münster, binnenvallen met een legertje van zo'n 1800 man (hij zal er zelf wel niet bij geweest zijn vermoed ik). Dat legertje is in Jipsinghuizen neergestreken en daar is het door de Staatsen uit Bourtange aangevallen en teruggejaagd over de grens, met verlies van zo'n 300 man aan doden, gewonden en gevangen.

Christoph Bernhard van Galen aka Bommen Berend (met dank aan Wikipedia)
De Slag bij Jipsinghuizen was een klein onderdeel van de Eerste Münsterse Oorlog, de bisschop viel echt niet alleen bij Sellingen binnen. De Eerste Münsterse Oorlog eindige met de Vrede van Kleef in 1666. Een paar jaar later, in 1672, kwam de bisschop weer terug ...

En het stuk tekst op de steen, het citaat van Gajus van Jeltinga? Ik vermoed dat dat afkomstig is uit de Groninger Archieven, Verzameling afschriften en reproducties, inv.nr. 1069: Enighe particulaire aantekeningen van de capitain Gajus van Jeltinga, 1674, betreffende zijn verblijf in de vesting Bourtange, 1659-1666, 1672-1674. Een ooggetuige dus, althans nauw betrokken. Het origineel van de aantekeningen van Gajus ligt in Friesland, in Tresoar.

zaterdag 14 juli 2012

Plaatjes in de kerk

Ik kom regelmatig in een kerk. Niet voor een dienst, maar om te kijken. Kijken naar het gebouw, kijken naar het interieur. De kerken waarin ik kom, dat zijn over het algemeen de wat oudere kerken, bevatten soms erg fraaie muur- en plafondschilderingen van heiligen en/of bijbelse taferelen. Een paar voorbeelden uit mijn omgeving.

Sint Nicolaas, Nicolaikerk Appingedam. 

Petrus en Pauluskerk, Loppersum. Wat er geschilderd is moet ik nog uitzoeken
Ook de Petrus en Pauluskerk


Hippolytuskerk in Middelstum, Adam en Eva die het leven ontdekken
Noordbroek, Marcus staat er bij
't Zandt, Mariakerk
Vaak weet ik dus niet wat de betekenis is van de schilderingen. Gelukkig heb ik nu drie boeken, Sanctus, Sancti en Sanctorum, waarmee ik hoop in ieder geval de afgebeelde heiligen te gaan herkennen. Voor de bijelse taferelen zal ik toch wat meer bijbelvastheid moeten verkrijgen (of spieken op internet of in boeken). Maar mooi vind ik de schilderingen wel.



Concurrentie op het spoor

Ja, ik bén tevreden over Arriva. Ja, ik bén tevreden over NS. Onze minister van I&M heeft in al haar wijsheid besloten dat de NS ook nog concurrentie moet gaan krijgen op lijnen waar tot nu toe alleen door NS (en tig goederenvervoerders) wordt gereden. Dat is namelijk beter voor de reiziger.
Als argumenten lees ik in NRC van 13 juli 2012 heeft de minister dat er meer treinen zullen gaan rijden, vooral 's avonds en in het weekend. Dat zal, als je dat in de concessievoorwaarden eist. Maar stond dat dan niet in de concessievoorwaarden waaronder de NS nu rijdt en waar de NS nu betaald voor krijgt? Lijkt dan 'een beetje dom' van de aanbesteder. Overigens rijdt Arriva op dit moment 's avonds óók minder dan overdag. Waarschijnlijk precies volgens de concessievoorwaarden.
Ander argument: de andere vervoerders dan NS zijn ook busbedrijven, dus krijgen we betere aansluitingen. Ja, geef Arriva de concessie voor Zwolle-Groningen en het sluit uitstekend aan op een andere busvervoerder. Arriva heeft namelijk dan geen aansluitende buslijnen op de stations die worden aangedaan, het busbedrijf dat in Groningen en Drenthe rijdt is namelijk QBuzz (dochter NS toch?). QBuzz rijdt (nog?) niet met treintjes. Met over het algemeen prima aansluitingen overigens, op zowel NS als Arriva. Daar let het OV-Bureau Groningen-Drenthe, dat de bus-aanbesteding en de regionale lijnen waar Arriva in Groningen nu op rijdt, prima op. Geen probleem.
Dus, waar zit nu het voordeel voor mij als reiziger? Even verder lezen. Ah, gelukkig, dar staat het: "Wel zullen de kaartjes duurder worden." Gelukkig, ik dacht al dat ik er met deze aanbestedingen nérgens op vooruit zou gaan.

Dus, krijgen we nu wat meer versnippering, net zoals in de 19e eeuw? Veel kleine spoorwegbedrijfjes die niet echt op samenwerken zijn ingesteld? Maar wel met allemaal hun eigen overhead? Omdat aanbesteden moet, niet omdat er een bedrijf slecht presteert? Ben ik nou gek? Soort tandartstarief? De markt is áltijd beter? Ook al kost het meer en levert het niks meer op?

Heb ik nog een vraag aan de Minister: waarom worden er alleen lijnen buiten de Randstad aanbesteed?

zaterdag 7 juli 2012

Wandelen op het kerkhof

Eerder deze week moest ik een halve kuub vulzand afrekenen en kwam even terecht op het kerkhof van Oude Pekela, dat aan de ander kant van de weg van de zandleverancier ligt. Vooral het oude deel is een prachtig kerkhof. De entree rechts naast de kerk (het is een echt kerkhof, geen begraafplaats) wordt gesierd door een prachtige treurbeuk:




Tijdens mijn korte wandeling zag ik een grafsteen met een wel erg treurigmakende tekst er op. Het was de steen voor Gepke T. Tools, overleden op 7 augustus 1864 in Oude Pekela. Op de steen staat, behalve de gebruikelijke even oneerbiedig gezegd N.A.W.-gegevens: "Haar levensweg was een lijdensweg". Dat stemt niet tot vrolijkheid. Ik heb toen ook even op de steen van haar man, Hendrik H. Poppens, gekeken. De tekst op zijn steen was iets minder deprimerend, maar nog steeds niet echt vrolijk: "Arbeidzaam was zijn leven, Vol ootmoed en geduld. De taak hem opgedragen, Heeft hij hier trouw vervuld".

Links Hendrik, rechts Gepke
Gisteravond heb ik nog wat verder gewandeld over het kerkhof. Duidelijk is te zien dat vrijwilligers goed werk leveren met het opknappen van vervallen grafmonumenten. Veel monumenten zijn rechtgezet, gerepareerd en weer leesbaar gemaakt, er zijn er ook nog te gaan.

Achter de kerk, van zuidwest naar noordoost

Naast de persoonlijke teksten op stenen zijn er ook die een meer algemene boodschap dragen. Die vind je dan over het algemeen op de achterkant van de steen. Zo kwam ik bijvoorbeeld tegen: "Wie mij hier komt betreden, Gedenk toch ook aan mij, al lig ik hier beneden, ik ben geweest als gij". Tja.



Het kerkhof bevat relatief weinig 'monumentale' monumenten. Het grootste deel van de monumenten bestaat uit eenvoudige, rechtstaande stenen als die van Hendrik en Gepke, maar een enkel groter monument kwam ik wel tegen. Deze bijvoorbeeld, van zo te zien een scheepskapitein en zijn vrouw (en ik dacht thuis te kunnen lezen om wie het gaat, maar dat lukt dus niet):

De linkersteen met Neptunus erop, de rechter een levensboom
 
Deze beide stenen zijn enigszins verweerd, maar nog goed leesbaar. Even verderop liggen soortgelijke stenen, maar dan aanzienlijk beter leesbaar.

Familiegraf Borgesius

Deze stenen zijn uitstekend door de tijd gekomen dankzij de prachtige treurbeuk waaromheen zij liggen, de beuk die bij de ingang van het kerkhof staat. De boom heeft de stenen goed beschermd tegen weersinvloeden en zure regen. Deze boom zorgt echter wel voor een ander 'probleem':


De boom is zo groot geworden dat de graven overgroeid worden. Ik hoop overigens niet dat hierop door gemeente of vrijwilligers ingegrepen wordt: de boom ziet er prachtig uit en is ongetwijfeld destijds bewust op het graf gezet.

Het kerkje aan de Wedderweg


zondag 1 juli 2012

Houdbare krentenbollen

We kennen het allemaal wel: loop je rustig over straat je met jezelf te bemoeien, word je opeens aangesproken door iemand die je wat wil verkopen of ergens van wil overtuigen. Geloof, medelijden met mishandelde dieren, de slechtheid van de mens of iets voor eigen gewin. Deze keer, 20 juni voor Den Haag Centraal, 100% volkoren.  Het Voorlichtingsbureau Brood en het Voedingscentrum willen mij overtuigen van nut en noodzaak van het eten van volkorenbrood, "want daar voelt je lijf je goed bij!". Het Voorlichtingsbureau Brood zal dat doen om de verkoop van brood te bevorderen: "Het Voorlichtingsbureau Brood verzorgt namens de Nederlandse bakkerijbranche de generieke communicatie over brood naar de consument" en is dus gewoon een reclamebureau. Het Voedingscentrum, nou ja, dat maakt reclame voor Becel pro activ ...

De actiebus voor Den Haag Centraal
Nou eet ik al het grootste deel van mijn leven volkorenbrood, dus echt aan mij besteed was de verkooppraat niet. Al jaren overtuigd. De volkorenkrentenbol heb ik wel aangenomen, lunchtijd tenslotte. Krentenbollen zijn typisch reisvoedsel, al sinds de kleuterschool kreeg ik krentenbollen in een groen koffertje (waar zal dat gebleven zijn?) mee naar de dierentuin in Emmen, naar het Dolfinarium in Harderwijk, naar Drouwenerzand. Ook van die driehoekjes sinaasappelsap, wie kent ze niet, gingen in dat koffertje mee. Iemand zei mij dat krentenbollen bestemd zijn om met kaas belegd van Hoogeveen via Groningen naar Bergen te reizen om daar dan nog steeds goed te smaken. Dus, het 100% Volkoren-krentenbolletje werd met dank aanvaard en naar binnen gewerkt. Het smaakte prima. Één ding viel mij op toen ik het bolletje uit zijn cellofaantje haalde: de krentenbol was tenminste houdbaar tot 29.01.2013 en gekoeld of in het donker hoeft niet, staat tenminste niet op de verpakking. Nu vraag ik mij dus ernstig af wat er met die krentenbol gedaan is om hem zó lang houdbaar te houden ... (en ja, gammastraling ligt in ieder geval voor de hand)




Update 4 november 2012: de door mij in het cellofaantje bewaarde krentenbol, houdbaar tot 29.01.2013, is dus begin november 2012 al beschimmeld ...