zaterdag 30 maart 2013

Onbetrouwbare bout in Winschoterhogebrug






Soms tref je op die kaarten met N.A.P.-merken opmerkingen aan die eigenlijk heel erg vanzelfsprekend zijn. Zo de bout in Winschoterhogebrug: aangezien de brug in de meidagen van 1940 is opgeblazen zijn er wat vraagtekens bij de betrouwbaarheid van die bout. Die vraagtekens lijken mij wel terecht. Gelukkig is er een nieuwe brug gelegd met een nieuwe, betrouwbare bout op 2,790 meter boven N.A.P.

Winschoterhogebrug, over het Pekelderhoofddiep in de weg van Winschoten naar Blijham

Merk in het noordoostelijke hoofd van de brug


vrijdag 29 maart 2013

De Olle Witte als hoogtemerk


Aan de Torenstraat in Winschoten staat een toren. Die toren is daar ongeveer in de 13e eeuw neergezet, in de 20e eeuw is er een lantaren opgezet. In de volksmond wordt het geval de Olle Witte genoemd, alleen is het witte deel de lantaren en dus niet zo old. In Stad staat trouwens de Olle Grieze, iets hoger en zo'n twee eeuwen jonger. De Olle Witte is de losstaande kerktoren bij de 23 meter verderop staande Marktpleinkerk.

uit de beeldbank van de RCE
Deze foto is van 2007, de toren is dan al een jaar of 70 gepimpt met een nieuwe lantaren. Daarvoor zag de toren er iets anders uit.

via Wikimedia ook uit de beeldbank van de RCE


Ietwat bescheidener en duidelijk geen Olle Witte, maar wel een olle. Ik vind zelf de gepimpte versie wat minder, maar dat zal niet iedere Sodommer met me eens zijn. Wat mij is opgevallen: er zitten hoogtemerken in.  Rijkswaterstaat heeft verkenmerken in de toren gezet, drie stuks maar liefst. Het oudste is een 19e eeuws hoofdmerk. Zo'n hoofdmerk werd door Rijkswaterstaat in 1893 beschreven als: "Het hoofdmerk bestaat uit een bronzen bout, beschermd door eene daarvoor geplaatste bronzen plaat. De bout, vierkant van doorsnede 20 x 20 m.M. en 90 of 150 m.M. lang, is tot op eene diepte van ongeveer 50 m.M. uitgeboord (de meesten flauw conisch), terwijl de middellijn van het dus gevormde boutgat 5,5 m.M. bedraagt.
De plaat is rechthoekig, 200 m.M. lang bij 120 m.M. hoog; op het voorvlak voorzien van een groef lang 130 m.M., breed 5 m.M., in het midden met een ronde opening van 13 m.M middellijn".

Hoofdmerk in de Olle Witte, met 406 mm daaronder en 398 mm daarboven nog twee pijpbouten

De beschermplaat wat dichter bij

Beschrijving van de vindplaats van het hoofdmerk in de Olle Witte
 
Zo'n verkenmerk is bestemd voor het doen van hoogtemetingen, de hoogte ten opzichte van het N.A.P., het Normaal Amsterdams Peil. Volgens een meting van 1893 blijkt het hoofdmerk een hoogte van 5, 398 meter ten opzichte van het N.A.P. te hebben. Het merk zat ongeveer 2,30 boven het trottoir. Die meting van 1893 was niet zo nauwkeurig klaarblijkelijk, want zo te zien zit datzelfde merk in 1934 op 5,358 meter boven N.A.P. en in 1955 op 5,357 meter boven N.A.P.

Hoogte in 1934 en 1955

Rijkswaterstaat heeft op een bepaald moment een nieuw merk geplaatst. Gewoon een koperen bout, zonder afdekplaat en zonder begeleidende pijpbouten. Wanneer die bout geplaatst is weet ik (nog) niet, maar hij zit er, in dezelfde gevel van de toren maar aan de andere kant en een stuk hoger. Wanneer ik wat tijd heb en er plaats voor mij is op de studiezaal van het Nationaal Archief zal ik uitzoeken hoe hoog deze nieuwere bout zit.

Daar zit hij, de nieuwere bout

Nog weer later is er weer een nieuwe bout geplaatst, veel lager dan beide voorgangers. Deze nieuwste bout zit helemaal onderaan de toren, tegen het trottoir aan en verstopt achter een bankje.

De nieuwste bout, verstopt en wel
Van Rijkswaterstaat heb ik na wat steggelen (de WOB-inzichten van Rijkswaterstaat waren wat merkwaardig) de volgende informatie over dit nieuwste merk gekregen (inmiddels stelt RWS de actuele merken in open data beschikbaar) :

013A0086 265,52 574,14 W3,268 2008
TOREN HK TORENSTRAAT

Wat er staat is: kaartblad 13A (nummering van de topografische dienst), coördinaten 265,52 - 574,14 op een hoogte van 3,268 meter boven N.A.P en voor het laatst nagemeten in 2008 (in 2018 worden Groningen en Fryslân gecontroleerd). Het merk zit in de toren van de Hervormde Kerk aan de Torenstraat.


Dergelijke merken, in soorten en maten, zitten her en der in heel Nederland. Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het onderhoud. Op de website van RWS is verdere informatie over het NAP te vinden.

De archiefstukken heb ik gevonden in het Nationaal Archief, Den Haag, Meetkundige Dienst en Voorgangers: Afdeling NAP, nummer toegang 2.16.73 (en het inventarisnummer ben ik als goed archivaris  even kwijt). Vergeet overigens niet ook naar de NAP-kaarten van de Meetkundige Dienst te kijken.

woensdag 27 maart 2013

"Laudor" uit Roden



"Laudor" was lichtverteerbaar, had een hoge voedingswaarde, was eenvoudig en hygiënisch aan te maken, bevorderde de eetlust, zwakke magen verdroegen het, het staalde de zenuwen kostte bijna niks en overtof in kracht, smaak en geur de fijnste chocolademelk.  Daarnaast kwam het ook nog eens uit Drenthe. Waarom heb ik het dan nog nooit gehad en waarom kan ik het niet meer krijgen? Wat is er misgegaan met Laudor?

zondag 24 maart 2013

Berend Veltink en het peerdenspul van Carré

Gisteravond voor het eerst een kort verhaal van Harm Boom uitgelezen: "Berend Veltink oet ‘t Emmer Kerspel op reize noa Grönningen um ‘t peerdespul van Carré te zeen en wat hum daorbij overkwam, hen en weerum". Harm Boom heeft dit in 1878 geschreven, ik heb de uitgave uit 1911 gelezen die de Provinciale Drentsche en Asser Courant aan zijn abonnees heeft gegeven (en dan daar weer de Gutenberg-editie van).


Het verhaal beschrijft de belevenissen van een simpele (volgens zijn vrouw Jaaije "niet heel völle") eigenerfde boer, Berend Veltink, uit een dorpje in het kerspel Emmen, die naar het beestenspul van Oscar Carré in Groningen mag. Lopend naar Hoogeveen (acht uur), dan met de vuurwagen naar Groningen. In Groningen komt hij aan op het hoofdstation, loopt onder de Heerepoort door die daar "moederzielig allenne" staat (Stad mocht ingevolge de Vestingwet van 1874 de vestingwerken ontmantelen) en stort zich in de wereldstad Groningen. Via de Heerestraat (die daor zoo parmantig op de Drentsche Hondsrug lig), over de Groote Mark de Vismark over, naar de Ossemark langs 't fondement van Gejot, veurbij de akkademie maar de zilversmid waar Berend boodschappen moet doen voor thuis: een zilveren lodderijn deusie (o de la rijne doosje zegt de verkoopster) en een kette veur't allosie van zoontje Geert. Het lodderijnflesje dat gekocht wordt heeft een afbeelding van Absalom met zijn ezel.
Het beestenspul van Carré wordt 's avonds bezocht. Berend heeft instructies: wanneer de dames op de paarden verschijnen ogen dicht en de kunstemaokers moet je ook mee oppassen: die doen dingen "waorvan een ordinaris Christenmense 't hart in 't lief ummedreit". Probaat middel tegen de zeeziekte die je daarvan kunt krijgen is een zakje saffraan op de borst dragen. Zo zijn er nog meer zaken in het circus waarvoor Berend door Jaaije gewaarschuwd wordt.

Berend logeert bij de zwager en zijn gezin van zijn knecht, een arm arbeidersgezin. Jaaije heeft instructie gegeven daar niets te eten, ze hoeven niet op kosten te worden gejaagd, maar wel brood, worst, sinaasappels achter te laten.

Het verhaal bevat een aantal wijsheden en uitdrukkingen:
  • in de bedstee ligt de man achter, want "Habekuk negen". Ik heb Habakuk erbij gepakt en snap er nog steeds niets van ...
  • "Meenen ligt in Braobant"
  • "snurken als een Bulgaar"
  • "Onze lieve Heer hef de mensch platvoet op de eerdkloot zet, maor hij wil altied de heugte in"
  • Over Groningen: "Wat een gedreei en gezwier en geparlevink en gegiebel en geginnegap! Bij oes geet, 't zölfde bij dag of bij aovond, ieder stillegies zien weg. Daor heft nog nooit ene draaft, zölfs niet as zien vrouw in nood zat"
  • Over de Groninger studenten: "As ze per eksempel in't heufd kriegt op de Groote Markt heur liefdeuntien i o vie vat! te zingen, dan mut ieder stille staon en andachtig wezen met de bloote kop, al had ie momentelik ook de krampkoliek"
  • Tegen wat lijkt een Groninger boer met zijn beide dochters: "Ik stao net zoo goed op mien ponteneur as ie, met jou eeuwigdurende in alle liniën verarvende beklemminge. Ik hebbe mien eigen spul en daor komt nums wat van toe en daor hef nums wat op. Daor een Drents eigenarfde giet zitten, hef ie recht en aanders geet ie der niet zitten, maor as hie zit, een kerel die hum döt opstaon!"
  • Over de amazones van Carré: "Ze hadden bloote beene en flodderrokkies an van een handbrette. As Jaaije in ponteficael buuten deure komt, nao een groeve- of kraomvesite, hef ze cirum zes-en-zeuventig olde ponden rokke um 't lief en een orkaone kan die niet opwuppen, maor disse vrouwlue zitten in vleuipampier, dai wel in de lucht kunt poesten"
  • Over slaapmutsen bij kinderen: "As de jongs 's nags musse op hebt, kunt ze geen heksamen doen veur de hoogere burgerschoele. Dan verbrueit de harsens"
  • Over de maat van de bedsteden in Stad: "Dan was ter nog een beddestee veur 't olderpaor, klein dunkte mij, maor de man zee dat z epasklaor was nao en old stads tarief. Een scholte van zeuventien honderd hadde dat tarief emaakt, um de mensen op ene ordentelikke maote te kriegen. 't Heufd regeert - zee ie - en as eene zoo ellendig lang is, duurt het te lange eer zien haande en voete weet wat 't heufd wil"
  • Een fabrieks-knegt ind e stad hef 't lange zoo goed niet as en arbeider op 'land.
Ik heb het weer met genoegen gelezen ...

Zie over Harm Boom de DBNL-biografie (waarin 'Berend Veltink' niet vermeld is), de dissertatie van Henk Nijkeuter (en ook daar vond ik 'Berend Veltink' niet) en het lemma in de Encycploedie Drenthe Online waarin 'Berend Veltink' wél genoemd is.

zaterdag 23 maart 2013

Waterkering voor de Constitution

Deze kwam ik tegen bij het opruimen van de laptop, een knipsel uit waarschijnlijk de Leeuwarder Courant van 2 februari 2009:


Aangezien ik nog nooit de National Archives and Records Administration (NARA) heb bezocht heb ik dus even moeten kijken welk water zo bedreigend kan zijn. Nou, er is inderdaad genoeg. Zo heb je de Constitution Gardens Pond, de Reflecting Pool, het Tidal Basin, de Southwest Duck Pond, de Capitol Reflecting Pool. Allemaal water vlakbij de National Archives, maar waarschijnlijk niet zo bedreigend (hoewel Tidal Basin niet zo best klinkt). Ongetwijfeld zal het grootste gevaar komen van de Potomac en de wateren die daarop uitkomen en die ongetwijfeld regelmatig hoog opgestuwd kunnen worden, de Atlantische Oceaan is tenslotte niet ver weg.

Van Google Earth geleend

Maar ook gewoon regenwater lijkt een bedreiging voor het NARA. In het Report on Flooding and Stormwater in Washington, DC van de National Capital Planning Commission uit 2008 is veel te vinden over gevaren en gevolgen van overstromingen. De volgende passages over het NARA vond ik:

June 2006 Flooding
On June 19, 2006, a wet weather pattern started in Washington. Soon thereafter, from June 25 through June 27, intense tropical downpours inundated the District. The heaviest rainfall fell from early evening on Sunday, June 25, through the early morning hours of June 26, with a total recorded accumulation of 7.09 inches on June 25.
The extensive flooding shut down operations at four key federal office buildings––IRS Headquarters, the Commerce
Department, the Justice Department, and the National Archives. Several Smithsonian museums along Constitution
Avenue also closed their doors. The National Gallery of Art closed due to a weather-related steam outage, and the
National Zoo banned cars because of flooding in the parking lot. Rock Creek Parkway became impassable and
had to be closed when Rock Creek overflowed its banks and flooded the road.

National Archives Building
Constitution Avenue flooded on Sunday evening, June 25. Rainwater poured down the driveways of the 7th and 9th
street sides of the building and flooded the transformer vaults and the subbasement areas. The two transformer
vaults were submerged in up to eight feet of water.
 A number of factors unique to DC make flood control and stormwater management more vexing. First, while many of the riparian areas in DC are parklands that retain some of their natural floodplain functions, many priceless monuments, museums, and national structures are locatedin areas likely to flood. Many monuments are designed to withstand intermittent flooding, but clean-up can be costly and the impacts of repeated flooding may compound overtime. For other structures, flooding can be devastating and
irreversible, as would have been the case at the National Archives if the agency had been unable to mitigate the June 2006 flooding.

Het rapport geeft aan dat er maatregelen moeten worden genomen tegen overstromingen. Is de Kamper waterkering een gevolg van de conclusies van het rapport? Dan is er wel snel gehandeld.


Hoe zit het eigenlijk in Nederland, houden onze archieven het wel droog als het water in de rivieren wat hoger komt of hebben we hier en daar niet zo slim dan wel op hoop van zegen maar wat gebouwd? Er is vast geen archiefdienst die, zoals klaarblijkelijk het NARA, een eigen waterkering heeft laten aanleggen om uitvoering te geven aan artikel 28 van de Archiefregeling:

Artikel 28. Situering
Het gebouw waarin een archiefruimte of archiefbewaarplaats is of wordt gesitueerd, is door zijn locatie, aard en bouwwijze zo goed mogelijk gevrijwaard van risico’s van:
  • a. brand;
  • b. overstroming; en
  • c. vochtindringing door opkomend grond-, regen- of rioolwater, alsmede van elke overige vorm van wateroverlast.


vrijdag 22 maart 2013

Vooruit, vrolijk plaatje


En daar wordt ik nou vrolijk van,een groen veld vol met paarde- en pinksterbloemen (en vast nog wel wat andere soorten ook). Ik kwam het vorig jaar mei tegen, vlakbij de Abtei Mariawald. Het groene bloemenveld was niet de reden waarom ik er kwam, ook niet het mooie complex, maar de likeur ...

Plaatje geleend van http://www.shop-mariawald.de/media/images/kloster-likoer-large.jpg

donderdag 21 maart 2013

Dodemans archief

Kan een dode archief vormen? Ik dacht van niet, maar heb mijn mening een aantal jaren geleden bijgesteld. Een dode kan best archief vormen, maar daarvoor moet de dode zelf bij leven hebben geloofd dat hij na zijn dood anderszins voortleeft en moeten degenen die stukken aan het archief van de dode toevoegen dat ook geloven.

Digitaal knipsel uit NRC van 24 maart 2009, lees ook dit

Een dode die niet het geloof heeft (gehad) anderszins voort te leven kan geen archief vormen, immers archiefvormen lijkt een actieve bezigheid als ik de verschillende definities van 'archief' zoals die zijn opgenomen in de Archiefwiki lees, en als je niet voortleeft kun je niet actief zijn lijkt mij.
Het lijkt er dus op dat er archiefvormende en niet-archiefvormende doden zijn, afhankelijk van het geloof.

dinsdag 19 maart 2013

Free & Co

Niet dagelijks, maar toch meerdere malen per week, fiets ik er voor langs. De gebouwen van de oude strokartonfabrieken Free en Co, Union en Brittannia in Oude Pekela, aan het Pekelder Hoofddiep. Er hebben veel meer strokartonfabrieken in Oude Pekela gestaan, een stuk of negen, maar de resterende gebouwen daarvan (sommige nog volop in gebruik) staan niet op mijn route. Vanmiddag ben ik even van de fiets afgestapt en heb van het mooie complex van Free en Co. een foto gemaakt.

Free en Co, tegenwoordig in gebruik bij Hempflax

Ergens in dit complex staat nog een oude stoommachine. Het idee bestaat om deze machine onderdeel te laten zijn van een museum voor de geschiedenis strokartonindustrie.


zondag 17 maart 2013

Tussen Wymeersterweg en Dünebroek

Af en toe moet Jykke uit. Gelukkig wonen we in een omgeving waar nog veel ruimte is om je hond los te laten lopen, vandaag was dat "achter" Bellingwolde, bij De Lethe. Bij de Lethe kun je de grens met Duitsland oversteken. De Wymeersterweg in Nederland wordt dan opeens Dünebroek, vanuit Duitsland gezien de weg naar Bellingwolde. Uiteraard wordt de grens gemarkeerd. Door borden, door grenspalen, door het verschil in wegdek (het Duitse wegdek is lichtelijk abominabel) en door vestingwerken aan de Nederlandse kant van de grens.

De flèche bij De Lethe. Iets zuidelijker ligt een redoute, flèche en redoute zijn verbonden door het Soldatendijkje
De vestingwerken stammen uit verschillende perioden. De flèche is van 1793, de redoute is 17e eeuws. In 1911 werd het B.L. Tijdenskanaal gegraven, langs de grens.  Aangezien ook in de 20e eeuw de dreiging nog steeds uit het oosten kwam zijn er bij de bruggen over het B.L. Tijdenskanaal in 1939 kazematten gebouwd, aan de westkant van het kanaal.

Kazemat type 'Stekelvarken' aan het B.L. Tijdenskanaal
Tamelijk onvriendelijke markeringen van de grens, maar ze werden nodig geacht. Gelukkig zijn de moderne grensmarkeringen wel wat vriendelijker, in ieder geval richting Duitsland:

Vriendelijk bord, mét taalfout

Vanuit Bellingwolde langs de Lethe naar Wymeer ga je dus over op Duits grondgebied, over een weg die Dünebroek heet. Dünebroek was een Commanderij van de Johanieter Orde, net buiten Wymeer. Er is eigenlijk niets van deze commanderij over, alleen het terrein is nog herkenbaar. Ik heb er wel een afbeelding van gevonden, mooi ingekleurd, maar hoe betrouwbaar?

Geleend van http://de.wikipedia.org/wiki/Kommende_Dünebroek
Maar de grensmarkeringen waar ik het eigenlijk over wil hebben zijn de grenspalen. Grenspaal 188 staat op de kop van de flèche, eigenlijk staan er twee zelfs. Eén aan de Nederlandse kant van de grens en één aan de Duitse kant.

De sloot is de grens, de paal aan deze kant staat op de flèche in Nederland, de paal aan de andere kant in Duitsland
Beide palen hebben het nummer 188, het is niet ongebruikelijk om wanneer een sloot de grens is aan beide kanten van de sloot een grenspaal te plaatsen.

De Duitse paal 188
Bij de grensovergang Wymeer staat een tussenpaal, genummer 188-I. Merkwaardig is dat er twéé palen 188-I zijn terwijl er geen sloot tussen ligt maar een weg. Ik vermoed dat de noordelijke paal op Duits grondgebied staat (meer ligt inmiddels) en de zuidelijke op Nederlands grondgebied, maar de grenspalen-app van het Kadaster zegt het net andersom.

De zuidelijke tussenpaal 188-I

De noordelijke tussenpaal 188-I, beetje verzakt
En Jykke? Die sprong over de sloot, Duitsland in, Duitsland uit ...

zondag 10 maart 2013

Van Amsterdam naar Sneek en van Lemmer naar Groningen

Van Amsterdam naar Sneek. Met de auto twee mogelijkheden: helemaal over de A7 via de Afsluitdijk of via de A6 naar Joure en dan een stukje A7 naar Sneek. Met de NS naar Leeuwarden en dan het laatste stukje met Arriva gaat ook prima, zou mijn voorkeur hebben, ik ben niet zo van de auto. Maar vroeger, toen de wereld nog overzichtelijk was, was er een veel mooiere verbinding: met de Lemmerboot naar Lemmer, rustig varen over het IJsselmeer, en dan van Lemmer met de NTM via St. Nicolaasga en Joure naar Sneek.


Op 13 augustus 1945 kostte dat ƒ 3,40 (en de halve prijs was, jazeker, ƒ 1,70). Boot 1e kajuit en tram 3e klas. Wat 1e kajuit precies inhield weet ik niet, maar aangezien het tram 3e klas was zal 1e kajuit ook wel niet de meest luxe reisvariant zijn geweest. En hoe lang duurde de reis? Ik weet het niet, ik heb de dienstregelingen van de NTM niet.
Als alternatief zou je natuurlijk gewoon net als nu met de trein naar Leeuwarden kunnen reizen en dan het lokaaltje naar Sneek nemen, ook zou je met de trein naar Enkhuizen kunnen gaan, met de boot naar Stavoren en dan het laatste stukje de trein naar Sneek kunnen nemen. Maar misschien waren alle alternatieven in augustus 1945 nog niet beschikbaar?

Van Lemmer naar Groningen, helemaal met de NTM. Tegenwoordig zou dat een stukje A6 en dan A7 zijn, met de trein gaat niet wegens gebrek aan spoor naar Lemmer. In augustus 1945 reed de NTM nog en je kwam er best.


Van Lemmer via Joure, Heerenveen, Gorredijk, Drachten, Leek en Roden naar Groningen voor ƒ 2,35, mooie reis zou ik het nu vinden.

De NTM-lijnen zijn sinds 1947 niet meer in gebruik voor personenvervoer, maar nog lang zijn ze gebruikt voor goederenvervoer, deels door de NS, deels door de NTM. In 1968 werd de verbinding Heerenveen-Joure-Lemmer gesloten, in 1985 werd de verbinding tussen Groningen en Drachten buiten gebruik gesteld. Tussen Drachten en Heerenveen was toen al geen spoorverbinding meer.

De personentrein

Ik kan me nog goed de goederentreinen door Peize, Roden, Nietap en Leek naar Drachten herinneren, als ik over de A7 rijd kijk ik ook altijd even naar links en rechts op het moment dat we het oude (inmiddels opgebroken) NTM-spoor oversteken. Bij het sluiten van deze lijn heeft de NS overigens nog een keer personenvervoer laten rijden.

Voor het spoorverleden van Drachten: zie de website van de Stichting Spoorverleden Drachten.



De foto van de laatste personentrein komt van http://www.ouddrachten.nl/ov/NTM%20tram/#08051948laatstedrachter.jpg geraadpleegd op 02-11-2018

woensdag 6 maart 2013

Reïntegratie

Vandaag kwam er een brief van 365 ArboNed, de arbodienst van mijn werkgever.Mijn reïntegratietraject is geëvalueerd en dat mag ik weten.


Op 11 februari 013 had ik mij ziek gemeld (griepachtige verschijnselen, als zovelen), op 13 februari 2013 ben ik weer volledig aan het werk gegaan. Ik zal dit rapport "periodieke evaluatie" goed bewaren en hoop snel te vernemen hoe de volgende periodieke evaluatie is uitgevallen ...